Een panopticon is een model voor een gevangenis ontworpen door de filosoof Bentham in 1791. Het ontwerp van Bentham heeft een cirkelvormige structuur met in het midden een toren van waaruit gevangenen in de gaten worden gehouden. De gevangenen kunnen niet zien of er iemand in de controlekamer aanwezig is. De gevangene kan dus niet weten of hij daadwerkelijk geobserveerd wordt of niet. Eén opzichter in de hal volstaat om alle bewoners te bewaken, te kennen en te beheersen. Doordat hij constant de centrale toren voor ogen heeft voelt hij zich altijd bekeken. De gevangene blijft hierdoor gemotiveerd genoeg om zich continu te gedragen alsof hij bekeken wordt; zo wordt hij gedwongen zich conformistisch te gedragen.
Panopticon in het internettijdperk
De uitkijktoren in het hart van het panopticum is in veel opzichten een voorloper van de camera’s die aan onze gebouwen zijn bevestigd. Het panopticon is een metafoor voor een geordende maatschappij die alles zichtbaar maakt en beheerst. Op internet (en op je mobiel) wordt je digitaal gemonitord.
